448 / 562
Ένα ιδιαζόντως ανατρεπτικό έργο του 19ου αιώνα
447
προκάλεσαν «δικαίαν μομφήν» εναντίον του. Δίωξη βέβαια του Ραγκαβή υπό
της Βουλής δεν υπήρξε, αλλά η εξέλιξη της σταδιοδρομίας του αναχαιτίσθη-
κε, το γεγονός έγινε γνωστό στους διπλωματικούς κύκλους του εξωτερικού
και δυσαρέστησε τον βασιλιά. Ο ίδιος ο Ραγκαβής συνειδητοποίησε το άτοπο
και έσπευσε να αφαιρέσει τα σχόλια από την έκδοση.
31
Δεν είναι κατανοητό
πώς αφαίρεσε τα σχόλια ο Ραγκαβής από εκδοθέν βιβλίο, τα οποία μάλιστα
όχι μόνο είναι παρόντα στην υπάρχουσα έκδοση του 1877, αλλά και σε ένα
χειρόγραφο προοριζόμενο προφανώς για νέα έκδοση, που στην πρώτη σελίδα
γράφει «αναθεωρημένη», ούτε τα σκανδαλώδη σχόλια λείπουν ούτε το κείμενο
έχει ουσιώδεις διαφορές.
32
Σύμφωνα με τον Κ. Θ. Δημαρά, την εποχή που γράφτηκε ο
Ιουλιανός
είχε
αρχίσει κάποιου είδους διαμάχη ανάμεσα στην Πολιτεία και στον Κλήρο με
διακύβευμα τον έλεγχο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από τον Κλήρο, με
υπέρμαχους και αντίθετους ανάμεσα στους πολιτικούς. Το 1877 εισήχθη για
δεύτερη φορά ένα τέτοιο νομοσχέδιο στη Βουλή (η πρώτη ήταν το 1874) και
ακριβώς τότε βρήκε ο Ραγκαβής να εκδώσει το έργο του,
33
με πρόθεση ή όχι
δεν δηλώθηκε, και υπέστη τις συνέπειες, αν και δεν είναι βέβαιο ότι και σε
άλλη στιγμή η υποδοχή θα ήταν θετικότερη ή τουλάχιστον ηπιότερη. Ο Δημα-
ράς αναφέρει τα δύο ζητήματα μαζί, δίχως να τα συσχετίζει με κάποιου είδους
συλλογιστική,
34
θεωρώντας ενδεχομένως ότι –συμπτωματικά ή όχι– συνδέο-
νται εκ του δραματικού θέματος, αν και κάτι τέτοιο είναι μάλλον δυσδιάκριτο.
Ο ίδιος μελετητής αλλού θεωρεί ότι το Βυζάντιο γοήτευσε τον Ραγκαβή για
τη γραφικότητά του, αλλά η σκοπιά από την οποία το αντιμετώπισε ήταν
καθαρά γιββωνική και το πνεύμα που υποστηρίζει είναι αυτό του Διαφωτι-
31.
Ρ
αγκαβής
,
ό.π.
32. Αναρωτιέται κανείς γιατί εκπονήθηκε δεύτερο χειρόγραφο (1891) ελάχιστα δια-
φορετικό από το εκδοθέν. Βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Ο αντιγραφέας του
γράφει έναν πρόλογο στον οποίο αναφέρει ότι δίστασε να το αναλάβει επειδή φοβό-
ταν ότι θα επηρέαζε την ευσέβειά του, αλλά τελικά συμπάθησε τον Ιουλιανό. Επίσης
ότι επρόκειτο να το στείλει στον συγγραφέα στο Βερολίνο για να εκδοθεί εκεί. Πάντως
δεύτερη έκδοση δεν είναι γνωστή.
33. Κωνσταντίνος Θ. Δ
ημαρας
,
Ελληνικός ρωμαντισμός
, Ερμής, Αθήνα 1985, σ. 390.
34. Στις συζητήσεις που γίνονται στη Βουλή την εποχή εκείνη, δηλαδή τους τελευ-
ταίους μήνες του 1877, δεν εμφανίζεται τέτοιο θέμα, πλην μιας φράσης του Ρούφου
για τον Δαμαλά εν είδει ερωτήσεως, αν είναι «ένας» καθηγητής Θεολογίας (του πανε-
πιστημίου) που διδάσκει ότι η Πολιτεία πρέπει να υπόκειται στην Εκκλησία.
Ώρα
,
12.12.1877·
Εφημερίς των Συζητήσεων
, 12.12.1877.