447 / 562
Κυριακη Πετρακου
446
περισσότερες εφημερίδες τήρησαν σιγή στο θέμα της απόλυσης, μάλλον από
σεβασμό στην υψηλά ιστάμενη οικογένεια.
Η νόμιμος καταδίκη του απαταιώνος [sic] επιόρκου φέρει τον χαρακτήρα της
παρανομίας και της ανελευθερίας. Ο Κλέων Ραγκαβής, εξαπατήσας την κοινω-
νίαν και ορκισθείς εναντίον των εαυτού φρονημάτων χάριν συμφέροντος, έπρα-
ξε συμφώνως προς την θεωρίαν της εξελίξεως και της κτηνώδους καταγωγής
του […] οι οπαδοί της κτηνώδους καταγωγής είναι διεστραμμένοι και πονηροί
ως ο Διάβολος.
28
Επιτέλους ξύπνησε –πολύ αργά– ο Ραγκαβής και έστειλε μια επιστολή δια-
μαρτυρίας στον Τύπο, αρνούμενος τις κατηγορίες που του προσήψαν.
Μετ’ εκπλήξεως και λύπης συνάμα ανέγνων τας εν ταις εφημερίσι και εν αυτή
του έθνους Βουλή διατυπωθείσας κρίσεις περί του
Ιουλιανού του Παραβάτου
.
Μετ’ εκπλήξεως μεν, διότι ουδόλως περιέμενον τοσούτος να εγερθή σάλος περί
θρησκευτικών δοξασιών αίτινες εν Ευρώπη μεν τοσούτον γενικώς εισί διαδεδο-
μέναι, ώστε να διδάσκωνται και εν αυτοίς τοις πανεπιστημίοις, παρ’ ημίν δε υπό
πολλών εγένοντο δεκταί. Μετά λύπης δε και αγανακτήσεως, διότι νυν εν αυταίς
μοι προσάπτεται το μυσαρώτερον των εγκλημάτων, η αρνησιπατρία. Βεβαίως εν
Ελλάδι πίστις και πατρίς, θρησκεία και έθνος εισίν αρρήκτως συνδεδεμένα. […]
Σέβομαι λοιπόν και αγαπώ την εκκλησίαν, αλλά νομίζω ότι την σήμερον, μετά
τας προόδους της επιστήμης κατά τας τελευταίας δεκαετηρίδας, η χριστιανική
θρησκεία δεν ανταποκρίνεται πλέον εις την εις πάντα άνθρωπον έμφυτον ανά-
γκην της του Θεού λατρείας, διότι πολλά των δογμάτων αυτής εισί πεπαλαιω-
μένα και ανατρέπονται άρδην υπό των καθημερινών των σοφών ανακαλύψεων.
Τα δύο ταύτα, η προς την εκκλησίαν αγάπη δήλον ότι και η μη παραδοχή των
δογμάτων της θρησκείας δύνανται, νομίζω, κάλλιστα να συνυπάρχωσι. […]
29
Εννοεί μάλλον ότι παρότι απορρίπτει τη χριστιανική μυθολογία, αγαπάει την
Εκκλησία ως θεσμό και περισσότερο αγαπάει «τον ένδοξό μας βυζαντινισμό»,
κοντά ίσως στον τρόπο του Καβάφη,
30
όπως υποδηλώνεται από το γεγονός ότι
και οι πέντε τραγωδίες του έχουν βυζαντινό θέμα.
Η απόλυση δεν είχε βέβαια μόνιμα αποτελέσματα και ο Ραγκαβής δεν έμει-
νε εκτός διπλωματίας διά βίου, αντίθετα υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις και
χώρες ώς το τέλος της ζωής του, με αποτέλεσμα όλα σχεδόν τα θεατρικά έργα
του να μεταφραστούν και να παιχτούν στο εξωτερικό. Ο πατέρας του πάντως
σημειώνει με λύπη ότι η «νεανική απερισκεψία» του, ιδίως μάλιστα τα σχόλια,
28. «Διάφορα»,
Λόγος
, 24.12.1877.
29.
Καρτερία
, 30.12.1877.
30. Πρβλ. το ποίημα του Καβάφη «Στην εκκλησία».