B' ΤΟΜΟΣ

Ιστορία της ελληνικής γλώσσας τον 19

αιώνα

297

όπως άλλωστε έκανε και ο Jolly για τη γερμανική μετάφραση, και αφαιρώντας

τμήματα ή προσθέτοντας σημειώσεις όπου το έκρινε απαραίτητο για να κατα-

στεί «προσιτώτερον και χρησιμώτερον τοις Έλλησιν αναγνώσταις».

Στη διάδοση κάποιων σύγχρονων γνώσεων της γλωσσικής επιστήμης στο

ευρύ κοινό συμβάλλει το εκτενές λήμμα «Γλωσσολογία» του εγκυκλοπαιδικού

λεξικού Μπαρτ και Χιρστ (1892), του οποίου ο Χατζιδάκις ήταν συνεργάτης

και προφανώς συντάκτης του λήμματος.

Και εδώ επαναλαμβάνεται ότι η

γλωσσολογία (

Linguistic

Glottik

Sprachwissenschaft

) διέπεται από νόμους,

ώστε μερικοί γλωσσολόγοι (Schleicher, Max Müller) την κατέταξαν εσφαλ-

μένα στις φυσικές επιστήμες, ενώ ανήκει στις ιστορικές επιστήμες επειδή η

γλώσσα είναι προϊόν της «πνευματικής του ανθρώπου ενεργείας». Η γλωσσική

επιστήμη είναι έργο του 19ου αιώνα και δεν πρέπει να συγχέεται με τη φιλο-

λογία, που αποσκοπεί στην ανασύσταση του πολιτισμού μιας περιόδου διά

μέσου της γλώσσας, ενώ η γλωσσολογία έχει αντικείμενο την ίδια τη γλώσσα.

Κάνοντας αναδρομή στην ενασχόληση των διανοητών με τη γλώσσα, ξεχωρί-

ζει τον Herder, που τη θεωρεί δημιούργημα των ανθρώπινων δυνάμεων, τον

Bopp, που εισήγαγε τη συγκριτική γραμματική και εξήγαγε νόμους της κατα-

σκευής των γλωσσών, και τον Humboldt, που συνέδεσε τη γλωσσική ενέργεια

με την πνευματική ιδιοφυΐα κάθε λαού. Αναφέρεται ακόμη στους Steinthal,

Friedrich Müller και Whitney.

Στο έργο του Χατζιδάκι συγκαταλέγεται και η

Σύντομος ιστορία της ελληνι-

κής γλώσσης

(1915) σε 14 κεφάλαια. Προτάσσεται το κεφάλαιο περί καταγω-

γής της Ελληνικής και συγγένειάς της με άλλες γλώσσες, όπου γίνεται σύγκρι-

ση με τη Λατινική και τη Σανσκριτική. Ακολουθούν κεφάλαια σχετικά με τη

γεωγραφική έκταση της Ελληνικής, το αλφάβητο, τα ξένα στοιχεία, τις αρχαίες

διαλέκτους, τον αττικισμό, την Κοινή, τη νέα Ελληνική και τις διαλέκτους της

και, τέλος, τη γραπτή γλώσσα. Ο Χατζιδάκις τονίζει στον πρόλογο ότι η ιστορι-

κή μελέτη της γλώσσας σε όλη τη διάρκεια του εθνικού βίου είναι επιστημονικό

και εθνικό καθήκον.

Εντέλει, η πληρέστερη ιστορία της προφορικής κοινής θα γραφεί το 1938

από τον δημοτικιστή Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ο οποίος, όπως διευκρινίζει

στον πρόλογό του, πραγματεύεται τη νέα Ελληνική επειδή είχαν ώς τότε γρα-

φεί αρκετές ιστορίες της Αρχαίας, ιδίως ξενόγλωσσες, η δε ελληνόγλωσση του

62.

Αναγνώσματα

, σ. ε΄-ια΄.

63.

Λεξικόν Εγκυκλοπαιδικόν

τ. Γ΄, Αθήνα, Ιαν. 1892 – Μάρτ. 1893, σ. 333-336.

64. Γεώργιος Ν.

ατζιδακις

Σύντομος ιστορία της ελληνικής γλώσσης

, ΣΔΩΒ,

Αθήνα 1915, σ. 7.