Α' ΤΟΜΟΣ

Βασιλειοσ Παππασ

412

Οι φιλιππίδειες μεταφραστικές τεχνικές, αρκετές φαινομενικά αντιφατικές

(προσθήκες – παραλείψεις, «ερμηνευτικά μεταφραστικά ζεύγη» – μονολεκτι-

κή απόδοση λέξεων, κατάργηση σχημάτων λόγου – δημιουργία σχημάτων στην

απόδοση), αλλά στην πραγματικότητα αλληλοσυμπληρούμενες, αφήνουν να

διαφανεί πλήρως η ικανότητα χειρισμού της Λατινικής από τον Φιλιππίδη, ενώ

αποκαλύπτουν τη διττή ιδιότητά του: είναι μεταφραστής και συγχρόνως ερμη-

νευτής των λατινικών πρωτοτύπων. Η μετάφραση του λογίου μας είναι πιστή,

ενώ σε αρκετά χωρία διαφοροποιείται από το πρωτότυπο όχι στην ουσία, αλλά

μόνο ως προς τη μορφή (π.χ. αλλαγή παραθετικών, αλλαγή αριθμού και αλλα-

γή φωνής), με αποκλειστικό στόχο τη δημιουργία ευανάγνωστης νεοελληνικής

απόδοσης. Με αρκετές τεχνικές (σύνθεση λέξεων, συχνών νεολογισμών, κατάρ-

γηση του πλαγίου λόγου του πρωτοτύπου και χρήση ευθέος, με συνέπεια την

απόδοση δραματικότητας και αμεσότητας στο μετάφρασμα) η φιλιππίδεια

μετάφραση αποδεσμεύεται από το πρωτότυπο και καθίσταται ένα νέο, αυθύ-

παρκτο λογοτέχνημα με ζωηρό ύφος, πάθος και παραστατικότητα, στοιχεία

που συχνά απουσιάζουν από το λατινικό κείμενο. Τέλος, όπως είναι φυσικό

όταν πρόκειται για έναν τέτοιο όγκο δουλειάς, στις αποδόσεις του Φιλιππίδη

παρουσιάζονται ελάχιστες παρεκκλίσεις και νοηματικές αλλoιώσεις (με την

κατάργηση των σχημάτων λόγου, με την αντιστροφή της σειράς των λέξεων, με

τη χρήση του ευθέος λόγου).

γ) Υποσελίδια σημειώματα

Ο μεταφραστής παραθέτει και στα δύο έργα του ποικίλες υποσημειώσεις με

περιεχόμενο γλωσσολογικό, παιδαγωγικό, φιλοσοφικό

κ.λπ.

Στην παρούσα

εργασία μάς αφορούν μόνο τα υποσημειώματα που σχετίζονται με τη λατινι-

κή γλώσσα και λογοτεχνία. Διακρίνουμε αυτά τα σημειώματα του Φιλιππίδη

σε τρεις κατηγορίες: α) σε αυτά που σχετίζονται με θέματα λατινικού κειμέ-

νου, αλλά και με μεταφραστικούς προβληματισμούς που μοιράζεται με τον

αναγνώστη, β) σε αυτά όπου ερμηνεύει λατινικές λέξεις πολιτικής ή νομικής

στήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1982. Π.χ. πρβλ. 2.6.17: «

Responsum superiores fore, ni

regem Atheniensium occidissent

», με απόδοση (σ. 46): «

ἔλαβαν αὐτὴν τὴν ἀπόκρι-

σιν, θὰ ὑπερτερήσουν εἰς τὸν πόλεμον, ἂν δὲν φονεύσουν τὸν βασιλέα τῶν ἐχθρῶν

» κ.ά.

37. Για μια αναλυτική περιγραφή των μεταφραστικών τεχνικών του Φιλιππίδη βλ.

αππάς

Η λατινομάθεια

, σ. 59-137 (για τον Τρόγο) και σ. 186-211 (για τον Φλώρο).

Για συντομότερη περιγραφή βλ. αντίστοιχα

αππάς

, «Η μετάφραση της

Επιτομής

των Φιλιππικών

του ΠομπηίουΤρόγου από τον Δανιήλ Φιλιππίδη»,

Θεσσαλικά Με-

λετήματα

3 (2013), σ. 43-45·

αππάς

, «Η ελληνική μετάφραση της

Epitome rerum

Romanarum

», σ. 538-543.