Α' ΤΟΜΟΣ

Ελληνικότητα και πηγές της αρχαιότητας

339

τελεολογική επανανάγνωση της ιστορίας της Δύσης. Τελεολογική, επειδή προ-

τάσσει ταυτόχρονα την αρχή και την κατάληξη, το τέλος. Εσχατολογική, διότι

η ολοκλήρωσή της σημαίνει και το τέλος κάθε ιστορίας. Εκ των πραγμάτων,

η εγελιανή ανάγνωση είναι εγγενώς «α-χρονική» και, ας το πούμε, «α-τοπι-

κή». Γιατί, αν και ο Hegel αναφέρεται στην «ιστορικότητα» που γεννιέται

στην Ελλάδα και που αποτελεί την πρώτη έγερση του πνεύματος η οποία θα

βρει συνέχεια στη φάση του Χριστιανισμού, στην πράξη την αντιλαμβάνε-

ται ως μια χρονική στιγμή ακαθόριστη και ανοικτή: «ιστορικότητα και γένεση

σημαίνει ένα ον (

être

) που αισθάνεται στην πατρίδα του (

heimalich in seiner

Heimat

)».

Ο Hegel ασφαλώς ωθείται από φιλελληνισμό. Στον νου του έχει όχι το

ελληνικό αλλά το γερμανικό κράτος, το οποίο αποτελεί τον κληρονόμο αυτής

της ιστορίας και το οποίο αναλαμβάνει το έργο να συνθέσει, να συμφιλιώσει

τις υποσχέσεις της αρχαιοελληνικής πόλης με την κληρονομιά του Χριστιανι-

σμού. Ενάντια στην αφηρημένη σύλληψη της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία

βασίζεται στην ιδέα του Rousseau περί συμβολαίου ανάμεσα σε ‘αφηρημένα’

άτομα, ο Hegel προτάσσει την ιδέα μιας οργανικής κοινότητας, τα θεμέλια της

οποίας είχε ήδη θέσει η ελληνική ‘πόλις’.

A-τοπική: η ελληνική στιγμή γίνεται αντιληπτή ως

Heimat

, μήτρα και

πηγή, χαμένη πατρίδα που πρέπει να ανακαταληφθεί. Στενός φίλος του Hegel

στο Stift του Tübingen είναι ο Hölderlin, ο οποίος, ενώ βασίζεται πάνω στην

εγελιανή ανάγνωση της ιστορίας, προωθεί ωστόσο την αντίληψη της Ελλάδας

ως πραγματικής «πατρίδας» (

Vaterland

), προχωρώντας ένα βήμα παραπέ-

ρα. Στο έργο του

Hypérion

, που εκδίδεται το 1797, ο Hölderlin επενδύει τις

ελπίδες του όχι στο γερμανικό κράτος, αλλά στη νέα Ελλάδα.

Στο προσκή-

νιο του μυθιστορήματος βρίσκεται ένας Έλληνας, ο Hyperion, που ονειρεύ-

εται να ελευθερώσει την πατρίδα του από τον οθωμανικό ζυγό. Σύμβολο της

ελευθερίας η ηρωίδα Diotima ενθαρρύνει αυτόν που την αγαπάει να πάει να

πολεμήσει για την πατρίδα. Ο ήρως Hyperion ρίχνεται όντως στον αγώνα για

τα ελληνικά δίκαια. Ο αγώνας ωστόσο καταλήγει σε αποτυχία και ο Hyperion

επιστρέφει και αφοσιώνεται οριστικά στην ποίηση. Η Ελλάδα είναι βέβαια το

αντικείμενο μιας νοσταλγίας, μιας νοσταλγίας που όμως στρέφεται λιγότερο

στο παρελθόν και περισσότερο στο μέλλον, στην ανακτημένη πατρίδα, τόσο

2. Marcel D

étienne

L’identité nationale, une énigme

, Gallimard, Παρίσι 2010,

σ. 85.

3. Friedrich

ölderlin

Hyperion oder der Eremit in Griechenland

, Suhrkamp,

Φρανκφούρτη 1998, (

1797).