233 / 482
Γιαννησ Ξουριασ
232
Σχεδόν μονότονα στα γραπτά του Κοραή η ρίμα χαρακτηρίζεται ως «βάρ-
βαρος». Γράφει για τον «βάρβαρον τρόπον των ομοιοκαταλήκτων στίχων» σε
επιστολή του στον Αλέξανδρο Βασιλείου το 1803.
3
Η «βάρβαρος ρίμα» τον
απασχολεί και στο γράμμα του προς τον Ζαμπέλιο. Ο χαρακτηρισμός δεν είναι
επινόηση του Κοραή. Είναι σε χρήση στην Ευρώπη από αιώνες.
4
Εντοπίζεται
επίσης σε ευρωπαϊκά εγχειρίδια ποιητικής, ορισμένα από τα οποία ξέρουμε
θετικά ότι γνώριζε ο Κοραής. Ανάλογα, η ρίμα παρομοιάζεται με «ψώρα»,
κολλητική νόσο. Αντίθετα με τον προσδιορισμό «βάρβαρος», ο παραλληλι-
σμός της ρίμας με «ψώρα» είναι μάλλον κοραϊκής κοπής και φυσικά παραπέ-
μπει στην ιατρική εκπαίδευσή του. Είναι επίσης ενδεικτικός για το πώς αντι-
λαμβανόταν ο Κοραής την προσκόλληση και την ανάπτυξη του «παρασίτου»
της ρίμας στην ελληνική ποίηση. Έγραφε στον Κοκκινάκη το 1816:
Εις τας βαρβάρους των Ευρωπαίων γλώσσας, ήτον ίσως αναγκαίον το ομοιοτέλευ-
τον, διά να των μετριάση την τραχύτητα· αλλ’ εις την ιδικήν μας, αν και βαρβα-
ρωθείσαν, πολύ όμως υπερτέραν εκείνων, η ρίμα εμβήκε δι’ οργήν των Μουσών.
5
Η εκβαρβαρωμένη Ευρώπη ήταν η πηγή του κακού. Εάν, γενικά, ο εξευ-
ρωπαϊσμός αποτελούσε κεντρικό άξονα του προγράμματος του Κοραή, στη
συγκεκριμένη περίπτωση πρότεινε ως θεραπεία την απόκλιση από το ευρωπα-
ϊκό παράδειγμα. Προτρέπει τον Κοκκινάκη –όπως αργότερα θα επαινέσει γι’
αυτό τον Ζαμπέλιο– να στιχουργήσει «διά στίχων ανομοιοτελεύτων», χωρίς να
εγκλωβίζεται στην πιστή αναπαραγωγή των ευρωπαϊκών προτύπων, αφού «[ε]ις
τας τελειωμένας τούτων γλώσσας η εξόρισις της ρίμας είναι πλέον τόσον αδύ-
νατος».
6
Όμως, ούτε στη σκέψη του Κοραή ούτε και στην πράξη των ποιητών
που τον ακολουθούσαν μπορούσε να υπάρξει αυτόνομη πορεία μακριά από το
ευρωπαϊκό παράδειγμα. Στην ίδια επιστολή του προς τον Κοκκινάκη ο Κοραής
σημείωνε: «και εις τούτους [τους Ευρωπαίους] η τυραννία της ρίμας δεν είναι
καθολική· επειδή οι Άγγλοι και οι Ιταλοί εφύλαξαν την άδειαν να στιχουργώσι
κάποτε στίχους λευκούς (
vers blancs
) ως τους ονομάζουσι».
7
Στην επιστολή
αυτή επανέρχεται η λέξη «τυραννία» και χρησιμοποιείται δύο φορές η λέξη
«εξόρισις», συντηρώντας σκόπιμα και εμφαντικά τις πολιτικές συνδηλώσεις
της νέας ποιητικής.
3.
Το ίδιο
, τ. B΄, Αθήνα 1966, σ. 414.
4. Νάσος
Β
αγενάς
, «Σημείωμα στον Κάλβο»,
Παρνασσός
12 (1970), σ. 664-665.
5.
Κ
οραής
, τ. Γ΄, σ. 500.
6.
Το ίδιο
, σ. 502.
7.
Ό.π.