171 / 198
Κωνσταντίνος Χρυσόγελος
170
αρ. 3) προέρχονται από τον Παπαρρηγόπουλο και μόνο μία
(υπ. αρ. 9) ανήκει σε άγνωστο συντάκτη, αν και, όπως θα δεί-
ξουμε παρακάτω, θα μπορούσε να διατυπωθεί η υπόθεση ότι
και αυτή ανήκει στον Παπαρρηγόπουλο.
Κατ’ αρχάς πρέπει να καθορίσουμε τις βασικές συντεταγμέ-
νες που ορίζουν τη σχέση του σπουδαίου ιστορικού με το Βυζά-
ντιο. Στις πρώτες συγγραφικές του απόπειρες, χρονολογούμενες
ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1840, ο Παπαρρηγόπου-
λος, νέος ακόμα και επηρεασμένος από τον βρετανό ιστορικό
Εδουάρδο Γίββωνα (Edward Gibbon, 1737-1794), ενδιαφέρεται
αποκλειστικά για τον κυρίως ελλαδικό χώρο των μέσων χρόνων,
δηλαδή περίπου εκείνον που ταυτιζόταν με τα σύνορα του νεό-
τευκτου ελληνικού βασιλείου του Όθωνα, με κύριο σκοπό του
να ανασκευάσει τις απόψεις του Φαλμεράγιερ.
Για τον πρώιμο Παπαρρηγόπουλο, το ελληνικό έθνος του
Μεσαίωνα ήταν εκείνο που κατοικούσε στη σύγχρονή του
ιστορικού Ελλάδα, υποδουλωμένο στη ρωμαϊκή-βυζαντινή αρ-
χή,
27
διαχωρίζοντας έτσι την «ιστορία του ελληνικού έθνους
των μέσων χρόνων» από τη «βυζαντινή ιστορία των μέσων
χρόνων». Είναι φανερό λοιπόν ότι στα πρώτα του γραπτά
έχει επηρεαστεί από τη διαφωτιστική προκατάληψη απέναντι
στο Βυζάντιο (και την αρχαία Μακεδονία). Ωστόσο, το 1853,
έτος κατά το οποίο εκδίδει τη σχολική μορφή της
Ἱστορίας
τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους
, ο ιστορικός δηλώνει πια με ρητό τρό-
πο την ενότητα Βυζαντίου και Ελληνισμού: «Εἰς τό τρίτον
μέρος θέλομεν διηγηθῆ τά συμβάντα ἀπό τοῦ 476 ἕως τοῦ
1453 ἔτους μετά Χριστόν. Τότε τό Ἑλληνικόν ἔθνος κατέστη
πάλιν ἐλεύθερον καί ἀπέκτησεν ἰδίους βασιλεῖς, τῶν ὁποίων
πρωτεύουσα ἦτο ἡ Κωνσταντινούπολις».
28
27. Μπορούμε να θυμηθούμε τον τίτλο μίας από τις πρώτες εργασίες
του Παπαρρηγόπουλου:
Τό τελευταῖον ἕτος τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας
,
Αθήνα 1843. Ως τέτοιο θεωρείται η κατάκτηση της Κορίνθου από τους
Ρωμαίους το 146 π.Χ.
28.
Ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, ἀπό τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων
μέχρι τῆς σήμερον, πρός διδασκαλίαν τῶν παίδων
, Αθήνα 1853, σ. 2.