310 / 562
Η γέννηση της αρχαιολογικής επιστήμης στην Ελλάδα
309
φέα, την «αρχαίαν δύναμιν της μεγαλουργίας».
48
Την απώλεια της αρχαίας
ανδρείας συνόδευσαν η έκπτωση των ηθών, η εγκατάλειψη της σωφροσύνης
και της εγκράτειας. Τη θέση των μεγάλων πράξεων πήραν λόγοι πομπώδεις,
ενώ την εμβρίθεια αντικατέστησε το παράφορο πάθος. Η μεταβολή αυτή του
ήθους και της μορφής ήταν αδύνατον, κατά τον συγγραφέα, να μην επηρεά-
σει και τις εικαστικές τέχνες, οι οποίες «εξέκλινον εκ της παλαιάς εμβριθείας
προς το ηδυπαθές και χαρίεν, εκ της εγκρατείας προς την εκδιαίτησιν, και εκ
της ευγενούς ιδανικότητος προς το υλικώς ευφρόσυνον».
49
Ο κύριος σκοπός
πλέον της τέχνης δεν ήταν η τέρψη της ψυχής, αλλά των αισθήσεων. Ως εκ
τούτου η τέχνη, κατά τον Ραγκαβή, δεν θα μπορούσε να αγγίξει τον βαθμό
της τελειότητας της προηγούμενης εποχής. Αν και αναγνωρίζει την ευφυΐα
του Πραξιτέλους, συγκρίνοντάς τον με τον Φειδία υποστηρίζει ότι τα έργα
του δεν διακρίνονταν για τη θεία μεγαλειότητα και την ατάραχη ηρεμία, αλλά
για «το χαριέστερον, το θυμηδέστερον, το μάλλον γήινον».
50
Χαρακτηριστική
περίπτωση αποτελούν οι Αφροδίτες του Πραξιτέλους, οι οποίες ανεδείκνυαν
την ηθική τάση της εποχής. Οι νεαρές αυτές γυναικείες μορφές, που απεικό-
νιζαν εταίρες και διακρίνονταν για το γήινο κάλλος, τη γλυκύτητα και τη χάρη,
δεν θα μπορούσαν ποτέ να φτάσουν, κατά τον συγγραφέα, στην αυστηρά και
θεία μεγαλειότητα των μορφών της προηγούμενης εποχής. Το ίδιο επισημαίνει
και για τα έργα του Σκόπα, τα οποία διακρίνονται για την απόδοση των ψυχι-
κών εντάσεων.
Όσον αφορά δε στη ζωγραφική της περιόδου αυτής, ο Ραγκαβής ανα-
φέρεται στα τοπικά εργαστήρια (ελλαδικό ή αττικό, ιωνικό, πελοποννησιακό,
θηβαϊκό) και σημειώνει ότι λίγα πράγματα γνωρίζουμε, καθώς έργα ζωγραφι-
κής δεν έχουν διασωθεί. Οι ζωγράφοι του αττικού εργαστηρίου ακολουθούν
τις κατακτήσεις της γλυπτικής και περιορίζονται στην απόδοση των μορφών
κυρίως μέσω του περιγράμματος και όχι με τη χρήση της σκιάς και του φωτός,
σε αντίθεση με αυτούς του ιωνικού, οι οποίοι, όπως οι Ζεύξις, Παρράσιος και
Απελλής, εφηύραν τη σκιαγραφία και τους χρωματισμούς. Η διαφορά μεταξύ
των ζωγράφων αυτών, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, έγκειται στο ότι οι Ζεύξις
και Απελλής επεδίωκαν να παραστήσουν το κάλλος χωρίς την έκφραση των
ψυχικών διαθέσεων, όπως έκανε και ο Πραξιτέλης στη γλυπτική, ενώ ο Παρρά-
σιος διακρινόταν για την ακρίβεια του περιγράμματος των μελών του σώματος,
τη λεπτότητα της έκφρασης και τη χάρη, όπως ο γλύπτης Πολύκλειτος.
48.
Ρ
αγκαβής
, σ. 366.
49.
Το ίδιο
, σ. 369.
50.
Το ίδιο
, σ. 379.