B' ΤΟΜΟΣ

ΜΑΡΙΛΙΖΑ ΜΗΤΣΟΥ

200

έγραφε στη

Revue des deux mondes

ο Gabriel Charmes, «το 1875 είναι

κομψότερο να είσαι τουρκόφιλος».

Και όμως, αυτή η «ευκληρία» που αξι-

ώθηκαν οι Έλληνες και που ματαιώνεται με την ανυποταξία τους στα χρόνια

του Κριμαϊκού πολέμου, των κρητικών εξεγέρσεων και των βαλκανικών εθνι-

κισμών, μοιάζει να τους γίνεται συνείδηση εκ των υστέρων, όταν πια η εύνοια

των φίλων έχει εκλείψει και η διάψευση των ίσως υπέρμετρων προσδοκιών τους

εκτρέφει τώρα τον σκεπτικισμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο ελληνικό δοκίμιο «Περί φιλελληνισμού»

δημοσιεύεται μόλις το 1866. Στο κείμενο αυτό του Κουμανούδη, προβάλλεται

το επιχείρημα ότι ο φιλελληνισμός δεν είναι πολιτικό κίνημα, ιστορικά προσ-

διορισμένο, αλλά ένα διαχρονικό φαινόμενο, με εξάρσεις και παλινδρομήσεις,

«πράξις σχετική προς τους Έλληνας», κτήμα και ιδιοκτησία του ελληνισμού.

Στην ιδεαλιστική θεώρηση του συγγραφέα, ο φιλελληνισμός ως έννοια συστοι-

χίζεται με τη φύση του ελληνικού έθνους. Υποχωρεί ή «απομαραίνεται» όταν

νοσεί ο οργανισμός που το φέρει, αλλά δεν εξαλείφεται ποτέ. Όχι ότι αποτελεί

χρέος των ξένων προς το έθνος μας «ένεκα της πατραγαθίας του», όπως

βαυκαλίζονται οι κενόδοξοι, αλλά είναι μια από τις φυσικές του δυνάμεις, ένα

«πατροπαράδοτο κληρονόμημα».

Μεταφερόμενη σε μια ιστορική προοπτι-

κή, η άποψη αυτή για τη διαχρονικότητα του φιλελληνισμού δεν διαφορο-

ποιείται ριζικά από νεοτερικές προσεγγίσεις, που υποστηρίζουν τη συνέχεια

του κινήματος, στην πολυμορφία του, από τον κλασικό φιλελληνισμό του ’21

στη μεσογειακή φιλία, όπως εκδηλώνεται (ως «δεύτερος φιλελληνισμός») με

τις κρητικές εξεγέρσεις και τον καταραμένο πόλεμο του 1897, και αργότερα

39. Gabriel

harmes

, « Une excursion à Athènes »,

Revue des deux mondes

(12.1.1881), σ. 503∙ δανείζομαι το παράθεμα από την

asch

Le Mirage grec

, σ. 206.

40.

ουμανούδης

, «Περί φιλελληνισμού», σ. 5, 9. Πρβλ. σ. 7: «ουσιώδης πρακτι-

κή ενέργεια ή αρετή και δη πολιτική».

41. «Μάλιστα από το πάθος της ματαιότητος και της κενοδοξίας να θεραπευθώ-

σιν εύχομαι διαπύρως όσοι των ημετέρων έχουσι την στρεβλήν ιδέαν του να θεωρώ-

σιν εις το έθνος ημών χρεωστούμενα απλώς ένεκα της πατραγαθίας του της εκ των

παλαιών ή των νεωτάτων χρόνων τα ευεργετήματα πάντων των εθνών. Τότε μόνον

ταύτα δικαίως ημίν χρεωστούνται και αποδοτέα κρίνονται, όταν και ημείς την ουσίαν

την καλήν του εθνικού χαρακτήρος διακατέχωμεν […]. Άλλως κακή η μοίρα εις τους

εκπίπτοντας της πατρώας δόξης και βαυκαλιζομένους από μάταια δοξάσματα ευτυ-

χούς μέλλοντος. Ουδέν τω όντι άλλο χείρον του κατά Γάλλους enfant gâté, ήτοι του

δια χαϊδευμάτων κακομαθημένου ή διεφθαρμένου παιδίου, όπως ήδη τινές των κατά

την Ευρώπην συγγραφέων ωνόμασαν ημάς, επιπλήττοντες και τους ομογενείς των, ότι

δήθεν εις τούτο συνετέλεσαν»∙ ό.π., σ. 10.