Συνάντηση εργασίας νέων ερευνητών

Ο ελληνικός περιοδικός τύπος του 19

ου

αιώνα

177

διηγούμενα ἱστορίαν».

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η

μελέτη διαθέτει επίσης έναν επικαιρικό χαρακτήρα, αφού η

τελευταία παράγραφος παραπέμπει στις έντονες συζητήσεις

που λαμβάνουν χώρα από τα μέσα του 19

ου

αιώνα και εξής,

σχετικά με την αξία των αθηναϊκών βυζαντινών μνημείων και

τον τρόπο διατήρησής τους, ύστερα από δύο δεκαετίες κατα-

στροφών, αλλοιώσεων και εγκληματικών παραβλέψεων από

τη μεριά της κυβέρνησης.

Αν και η τελευταία αυτή μελέτη της

Πανδώρας

είναι ανώ-

νυμη, δεν θα ήταν άστοχο να υποθέταμε ότι από πίσω της

κρύβεται και πάλι ο Παπαρρηγόπουλος. Η ζωηρή αφήγηση

ενός περιστατικού της βυζαντινής ιστορίας θυμίζει το άρθρο

του ίδιου για τη Δανηλίδα, ενώ η υπεράσπιση από μέρους

του συντάκτη μίας πλευράς του βυζαντινού πολιτισμού, τούτη

τη φορά της αρχιτεκτονικής, πέρα από τον συγχρονικό προ-

βληματισμό της, συμβαδίζει με το αίτημα του Παπαρρηγό-

πουλου για συνολική επανεκτίμηση του ελληνικού μεσαίωνα.

Ίσως, μάλιστα, δεν είναι δίχως σημασία ότι αμέσως μετά τις

«Βυζαντινές ἐκκλησίες» ακολουθεί η τέταρτη συνέχεια περί

46.

Πανδώρα

, 54, σ. 130. Πρόκειται για μία διακριτική υπεράσπιση

της βυζαντινής Τέχνης, που τόσο πολύ είχε κατηγορήσει επτά χρόνια

νωρίτερα ο Στέφανος Κουμανούδης, με το δοκίμιό του

Ποῦ

σπεύδει ἡ

τέχνη τῶν Ἑλλήνων σήμερον

(1845). Ο Κουμανούδης είχε φτάσει μέχρι

το σημείο να υποστηρίξει ότι τα λιγοστά καλά έργα της βυζαντινής και

της μεταβυζαντινής περιόδου οφείλονται σε καλλιτέχνες που είτε ήταν

αρκετά ευφυείς ώστε να παρεκτραπούν από την «κοινήν ὁδόν», είτε σε

άλλους που μαθήτευσαν κοντά σε Ιταλούς (

Ποῦ

σπεύδει

…, Βελιγράδι

1845, σ. 23).

47. «Ἄλλα τινά [ενν.: τά ἐκκλησίδια] μέν ἐξ αὐτῶν κατεῤῥύησαν ὑπό

παλαιότητος, ἄλλα δέ κατεῤῥίφθησαν ὑπό τοῦ ζήλου τῶν περιοίκων, πρός

ἀνέγερσιν εὐρυχωροτέρων ἐκκλησιῶν, ἤ διά νέων προσοικοδομῶν κατε-

στράφη τό ἁγνόν κάλλος καί ἡ εὐρυθμία των» (

Πανδώρα

54, σ. 130). Για

τις καταστροφές, αλλοιώσεις, βεβηλώσεις και ερασιτεχνικές επισκευές

(που τελικά έβλαψαν τα μνημεία, παρά την αρχική καλή πρόθεση) των

αθηναϊκών βυζαντινών ναών από την ίδρυση του ελληνικού βασιλείου έως

τη δεκαετία του 1880, βλ. Σπαχίδου, σσ. 65-82. Για τις διαμαρτυρίες των

λογίων για αυτές τις πρακτικές, βλ. το ίδιο, σσ. 82-97.