26 / 198
Ο ελληνικός περιοδικός τύπος του 19
ου
αιώνα
25
επίσης σε μια διαδικασία δημιουργίας μιας νέας ταυτότητας,
μια διαδικασία που χαρακτηρίζεται από φυγόκεντρες τάσεις.
Και αυτό γιατί, εάν στρέψει κάποιος το βλέμμα του προς
την Ευρώπη, θα παρατηρήσει ένα κοινό εδαφικό όραμα, το
οποίο εμφανίζεται στο πρώτο μισό του 19
ου
αιώνα. Είναι το
όραμα που συνδέεται με την ιδέα μιας ξεχωριστής ευρωπα-
ϊκής συνείδησης, η επίτευξη της οποίας, ξεκίνησε ως σχέδιο
του Ναπολέοντα και στη συνέχεια εξελίχθηκε από τις διαφο-
ρετικές ευρωπαϊκές ελίτ. Αυτό το όραμα αποκτάει διαστάσεις
και φαίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρα, εάν παρατηρήσει κανείς
την εξάπλωση της Ευρώπης σε άλλες ηπείρους και την κοι-
νή πίστη σε μια φυλετική και πολιτιστική ανωτερότητα που
εκφράστηκε ως επιθυμία κυριαρχίας. Η σχετικότητα όμως του
οράματος της Ευρώπης, γίνεται αντιληπτή αν λάβει κανείς
υπόψη του τις εθνικές ταυτότητες που αναδύονται κατά τη
διάρκεια του 19
ου
αιώνα. Την εν λόγω απροσδιοριστία, καθώς
και το ακαθόριστο ευρωπαϊκό όραμα, διέγνωσε μόλις το 1876
ο Μπίσμαρκ, προσδίδοντας στην Ευρώπη τον χαρακτηρισμό
«γεωγραφικός όρος».
4
Οι πολιτικοί μετασχηματισμοί είχαν αναμφίβολα έναν
εντυπωσιακό αντίκτυπο και στους πολιτιστικούς μετασχη-
ματισμούς του 19
ου
αιώνα. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν
πρόκειται φυσικά για μια σχέση αίτιου και αιτιατού, αλλά
για ισχυρά αλληλένδετες δυνάμεις. Ως εκ τούτου, παρατη-
ρείται μια σειρά πολιτιστικών και πνευματικών εκδηλώσεων
στην ευρωπαϊκή κοινωνία του 19
ου
αιώνα, οι οποίες, μετα-
ξύ άλλων, σηματοδοτούν και την ίδια την τάση της κοινωνίας
για αυτοπαρατήρηση. Αξιοσημείωτο είναι λ.χ. το αυξανόμενο
ενδιαφέρον για τη διατήρηση του υλικού τεκμηρίωσης, π.χ.
μέσω αρχείων, βιβλιοθηκών, μουσείων και διεθνών εκθέσεων.
Η εξάπλωση της ιδέας ότι οι άνθρωποι είναι πολιτικά πρό-
σωπα που μπορούν να εκφράσουν τα κοινωνικά τους, καθώς
και τα εθνικά τους αιτήματα, οφείλεται στο μεγαλύτερο μέρος
στη λογοτεχνία και τον Τύπο της εποχής. Και η πολιτιστική
4. Pflanze, Otto:
Bismarck
. Bd. 2. München 1998, σ. 426.