Συνάντηση εργασίας νέων ερευνητών

Ο ελληνικός περιοδικός τύπος του 19

ου

αιώνα

161

ντιο αντιπροσωπεύει την ανηθικότητα, την παρακμή και την

οπισθοδρόμηση.

Ακόμα κι έτσι όμως, η συνέχεια του έθνους

διά μέσου των αιώνων δεν φαίνεται να αμφισβητείται. Ο Στέ-

φανος Κουμανούδης, επιφανής εκπρόσωπος του όψιμου δια-

φωτιστικού πνεύματος, πραγματεύτηκε το ζήτημα με σαφή

τρόπο σε λόγο που εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο το 1853:

«Ὑπῆρχε βεβαίως ἔθνος ἑλληνικόν καθ’ ὅλον τόν μέσον αἰώνα·

ἀπόδειξις δέ ἡμεῖς, οἵτινες οὐκ ἔφυμεν ἀπό δρυός οὐδ’ ἀπό

πέτρης. Τί δέ ἐφρόνει ἤ τί ἐδίωκε πολιτικῶς, τοῦτο δυσκολώ-

τερον εἰπεῖν. Ὅστις ὅμως ἐκ τῶν Βυζαντινῶν Χρονικῶν θελή-

σῃ τοῦτο νά ἐξαγάγῃ, θέλει εἰπεῖ, ὅτι τό ἔθνος εἰς ἀμάθειαν

περιπεσόν ἐλεεινήν, ὑπεῖκεν εἰς τά δεσποτικά δόγματα τῆς

Καισαρικῆς ἀρχῆς, ἥτις παρελθόν ἔχουσα ξένον, ποτέ δέν ἐξε-

φράσθη ὅτι ἀπηρνήθη αὐτό».

Η αντίδραση στον όψιμο Διαφωτισμό, που εναρμονιζόταν

με τον Νεοκλασικισμό που προωθούσε η οθωνική αυλή,

ήρθε

ἐν Χαιρωνείᾳ μάχης δούλη καί ταπεινή ἐκπίπτουσα ἀπό τῶν Μακεδόνων

εἰς τούς Ῥωμαίους, καί ἀπό τούτων εἰς τούς Ἐνετούς καί σταυροφόρους,

διαμελιζομένη εἰς τιμάρια καθ’ ὅλον τόν μεσαιῶνα, ὑπέπεσε τέλος εἰς τούς

ἀγριωτάτους κατακτητάς τούς Τούρκους (το παράθεμα στο Φώτης Δημη-

τρακόπουλος,

Βυζάντιο και νεοελληνική διανόηση στα μέσα του δεκάτου

ενάτου αιώνος

, Εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα

1996, σ. 184). Όπως θα

δούμε παρακάτω, η αντίληψη αυτή δεν διαφέρει ουσιαστικά από τον τρό-

που θεώρησης της ελληνικής ιστορίας από τον πρώιμο Παπαρρηγόπουλο.

7. Το 1857, για παράδειγμα, ο Εμμανουήλ Αντωνιάδης, αγωνιστής,

δημοσιογράφος και τυπογράφος, γράφει χωρίς περιστροφές στην εφημε-

ρίδα

Ἀθηνᾶ

(10 Νοεμβρίου 1857) για τους Βυζαντινούς ότι: «ἐγώ νομίζω

ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἦσαν προωρισμένοι νά εὐνουχίσουν τόν ἀνθρώπι-

νον νοῦν». Το παράθεμα και στο: Δημητρακόπουλος, σ. 231.

8. Για το παράθεμα, βλ. το ίδιο, σ. 208.

9. Για την επικρατούσα ιδεολογία, διαφωτιστικής και νεοκλασικής

υφής, του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου, βλ. Έλλη Σκοπετέα,

Το

«πρότυπο βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα: Όψεις του εθνικού προβλή-

ματος στην Ελλάδα (1830-1880)

, Πολύτυπο, Αθήνα 1988, σσ. 171-172

και Mαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, «Οι βυζαντινές ιστορικές σπουδές

στην Ελλάδα. Από τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο στον Διονύσιο Ζακυθηνό»,

Σύμμεικτα

, 9/Β (1994), σσ. 153-176, σσ. 160-162.